سیزدهم فروردین ماه هر سال، روز پایان جشن های نوروزی است. در این روز، مردم بنا بر سنتی فرهنگی، از خانه ها بیرون می‌آیند و به دشت و صحرا و باغ می روند تا آخرین روز عید را در طبیعت، و در کنار سبزه و گیاه و آب روان چشمه ها و جویبارها بگذرانند. این روز زیبا را، «روز طبیعت» نامگذاری کرده اند. در تقویم های رسمیِ ایران، بعد از انقلاب، این روز «روز طبیعت» نامگذاری شده است و از تعطیلات رسمی است.
فلسفه سیزده‌به‌در
به‌طور کلی در میان جشن های ایرانی جشن «سیزده‌به‌در» کمی مبهم است، زیرا مبنا و اساس دیگر جشن ها را ندارد. در کتاب های تاریخی اشارۀ مستقیمی به وجود چنین مراسمی نشده است، اما در منابع کهن اشاره هایی به «روز سیزدهم فروردین» هست.
گفته می‌شود ایرانیان باستان در آغاز سال نو پس از دوازده روز جشن‌گرفتن و شادی‌کردن که به یاد دوازده ماه سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ای است به باغ و صحرا می‌رفتند و شادی می‌کردند و در حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دورۀ نوروز را به پایان می‌رسانیدند.
واژه سیزده‌بدر
مشهور است که واژۀ سیزده‌بدر به‌معنای «در کردن نحسیِ سیزده» است. اما وقتی به معانی واژه ها نگاه کنیم برداشت دیگری از این واژه می‌توان داشت. «در» به‌جای «دره و دشت» می‌تواند جایگزین شود. به‌عنوان مثال، علامه دهخدا، واژه «در و دشت» را مخفف «دره و دشت» می‌داند.
چو هر دو سپاه اندر آمد ز جای تو گفتی که دارد در و دشت پای
یکی از معانی واژه «به»، «طرف و سوی» است. مانند اینکه می‌گوییم «به فروشگاه.»
پس با نگاهی کلی می‌توان گفت واژه«سیزده‌بدر» به معنای «سیزدهم به سوی در و دشت شدن» می باشد که همان معنی بیرون‌رفتن و در دامان طبیعت سرکردن را می‌دهد. البته در مورد درستی معنی این واژه همچنان اختلاف نظر وجود دارد.
نگاهی به ریشۀ اصلی جشن سیزده‌بدر
روز طبیعت (سیزده به در) سنت ایرانیان باستان به مناسبت پیروزی ایزد باران بر دیو خشکسالی آپوش می باشد؛ و از قبل از اشو زرتشت (1800 قبل از میلاد) مرسوم بوده، چنان‌که در کتاب «از نوروز تا نوروز» پژوهش و نگارش آقای کوروش نیکنام (نماینده مجلس زرتشتیان) ص ۴۱ و ۴۲ آمده. سیزدهمین روز از ماه فروردین، تیر یا تِشتَر نام دارد. ایزد تیر یا تشتر که در اوستا، یَشتی هم به نام آن وجود دارد ایزد باران است و در باور پیشینیان پیش از آشو زرتشت برای این که ایزد باران در سال جدید پیروز شود و دیو خشکسالی نابود گردد باید مردمان در نیایش روز تیر ایزد از این ایزد یاد کنند و از او درخواست باریدن باران نمایند. در ایران باستان پس از برگزاری مراسم نوروزی، سیزدهم که به ایزد باران تعلق داشت مردم به دشت و صحرا و کنار جویبارها می‌رفتند و به شادی و پایکوبی می‌پرداختند و آرزوی بارش باران را از خداوند می‌نمودند. اکنون هم زرتشتیان از بامداد روز تِشتَر ایزد و فروردین ماه، سفره نوروزی را برمی‌چینند، خوردنی ها و مقداری آجیل و شیرینی های باقی مانده در سفره نوروز را با خود به طبیعت می‌برند، و سبزه های موجود در سفره را با خود برمی‌دارند و به دشت و صحرا و کنار چشمه ها یا آب های روان می‌روند. سبزۀ خود را در کنار جویبارها به آب روان می‌سپارند و آرزو می‌کنند که سالی پر برکت و خرم داشته باشند. تا پسین آن روز را بیرون از خانه هستند و در طبیعت و میان سبزه و صحرا به شادمانی می‌پردازند. (توضیح: در اسطوره های ایرانی، ایزد باران همواره به‌صورت اسبی با دیو خشکسالی که دیو اپوش نام دارد در جنگ و مبارزه است و اگر تیر ایزد پیروز شود، باران می‌بارد و چشمه‌ها می‌جوشند و رودها روان می‌گردند و سرسبزی را به ارمغان می‌آورند.
آداب و رسوم
روز سیزدهم نوروز بهانه‌ای برای آشتی با طبیعت و به یاد زلالی آب، استواری کوه، و چشم نوازی درخت افتادن است. از صبح زود، هر چند خانواده را می‌بینی که به خارج شهر می‌روند. در آن جا، خانواده ها با شور و نشاط و دسته دسته، در کنار آب و سبزه یا زیر درختان بساط خود را می‌گسترانند. بچه ها بازی می‌کنند، مادران مشغول پخت و پز می‌شوند و پدر‌ها هم از همه جا صحبت می‌کنند.
آیین‌های سیزده‌بدر
این رویداد دارای آیین های ویژه‌ای است که در طول تاریخ پدید آمده و اندک اندک چهره سنت به خود گرفته است. از آن جمله می‌توان آیین‌های زیر را برشمرد:
• گره زدن سبزه
• سبزه به رود سپردن
• خوردن کاهو و سکنجبین
• پختن خوراک های گوناگون به ویژه آش رشته
• پرتاب ۱۳ عدد سنگ به ویژه مناطق (کرد نشین)
سبزه گره زدن
یکی از آیین های این روز سبزه گره زدن است که بیش‌تر جوانان در این روز این کار را انجام می‌دهند. گره زدن سبزه به معنای گره زدن زندگی با طبیعت است که همیشه سبز و شاداب باقی بمانیم
طبیعت در کلام معصومان
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «نخل را نسوزانید و آن را در آب غرق نکنید. درخت بارور را قطع ننموده و زراعت و کشاورزی را به آتش نکشید؛ زیرا شما نمی‌دانید، شاید در آینده به آن نیازمند شوید.»
امام علی علیه السلام فرمود: «نگاه کردن به سبزه، موجب شادابی است.»
امام صادق علیه السلام فرمود: «زندگی با سه چیز خوش است: هوای پاک، آب فراوان و گوارا، و زمین نرم و آماده کشاورزی.»
امام کاظم علیه السلام فرمود: «سه چیز به دیده روشنی می‌بخشد: نگاه به سبزه، نگاه به آب روان، و نگاه به صورت زیبا.»
نظر رهبر انقلاب در مورد مراسم سیزده به در
رهبر انقلاب، در کلامی با اشاره به مراسم سیزده به در فرموده اند: «ما ایرانی ها، عید نوروز را دوست می‌داریم و آن را جشن می‌گیریم، اما جشن ما، یک جشن سالم است... ؛ البته بعضی از مراسم هست که قابل اصلاح نیست. مثلاً اسلام درباره مراسم خرافی از روی آتش پریدن، حرفی ندارد و (آن را) تأیید نمی‌کند؛ اما هیچ اشکالی نمی‌بیند که مردم، فرض بفرمایید در مناسبتی از مناسبت های عید، به فضای باز بروند، با سبزه و طبیعت و صحرا دیداری تازه کنند، و طبیعت را با یکدیگر نزدیک کنند و لذت صحیح و سالم ببرند؛ (این ها) مانعی ندارد.»
منابع: تابناک، ویکی پدیا
گردآوري و تنظيم: قدس
