روز سلامت
امروز را روز جهانی بدون دخانیات نامیده‌اند. امروز، سمبلی است برای همه مردم دنیا تا دست‌کم در این روز از سیگار و دود کناره بگیرند و به‌جای دودِ کشنده و مسموم سیگار، زندگی، شادابی و سلامت را به یکدیگر هدیه کنند. امیدواریم امروز همه سیگارها خاموش شود تا بتوان با خیالی آسوده نفس کشید و به‌جای سرفه‌های پی‌درپی در هوای دودآلود، در هوای پاک و سالم، با نفس‌هایی عمیقْ شادی، نشاط و تازگی را در اعماق روح احساس کرد. بی‌شک امروز بهتر می‌توان اندیشید، می‌توان از خود پرسید آیا سیگار هم‌نشین مناسبی است؟ امروز می‌تواند آغازی برای یک پایان باشد؛ پایان دود و آغاز یک زندگی سالم و پرنشاط.
تفریحی مرگ‌آفرین
دخانیات جمع «دخان» است و دخان را در لغت «دود» معنا کرده‌اند. سیگار، راه تاریکی است که پایانی جز مرگ ندارد. سیگار، کشنده‌ترین وسیله به‌ظاهر تفریحی به شمار می‌آید که به دست انسان ساخته‌شده و تاکنون افراد بسیاری را به گرداب هراس‌انگیز مرگ کشانده است. چنان‌که بررسی‌ها نشان داده، سیگار سالانه چهار میلیون نفر را به کام مرگ فرومی‌برد. اکنون باگذشت زمانی چند از پدید آمدن و گسترش این‌گونه مواد افیونی، از عواقب ناگوار ازجمله بیماری‌های بسیار و خطرناکِ ناشی از آن پرده برداشته شد. از همین رو، خوش‌بختان این عادت ناپسند و بلای هستی سوز، در کل جمعیت جهان روبه کاهش نهاده است.
دخانیات در کشورهای توسعه‌یافته
کشورهای پیشرفته، خود به‌ضرورت کنترل استعمال دخانیات پی برده‌اند و برنامه‌های جامعی برای کنترل این پدیده و محدودسازی تولید محصولات دخانی به اجرا درآورده‌اند. درمانگاه‌های بسیاری برای ترک سیگار ایجاد کرده‌اند، رمالی‌ات سالانه محصولات دخانیات، به مقدار بسیار افزوده‌اند و هرگونه تبلیغات مستقیم و غیرمستقیم دخانیات را محدود ساخته‌اند. آن‌ها اکنون به بهانه‌های گوناگون، در حال انتقال کارخانه‌های خود به کشورهای درحال‌توسعه می‌باشند. در این میان، کشور جوان ما نیز درخطر گسترش هولناک صنایع دخانی است. ازاین‌رو، بیداری و هوشیاری مردم و دولت‌مردان ما را می‌طلبد تا میهن پاک و سالممان، ایران اسلامی، بازار تولید و مصرف کالاهای سیاه آنان نشود. بیش از نیمی از جمعیت کشور ما را، گروه سنی جوانان و نوجوانان تشکیل می‌دهند و ازآنجاکه در این سنین، گرایش به دخانیات بسیار چشم‌گیرتر است، شایسته است با آگاهی و هشدار به جوانان و نوجوانان، آنان را از خطرات هولناک این پدیده شوم آگاه کنیم.
خانواده و گرایش به دخانیات
در محیط گرم تصمیمی خانواده‌ای که در آن، روابط خوب و دوستانه‌ای حاکم است، معمولاً کودکانی سالم، باشخصیتی مثبت و فعال پرورش می‌یابند که به‌روشنی می‌توان بازتاب عشق و علاقه خانوادگی را در اعتمادبه‌نفس، موفقیت‌ها و رفتارهای شایسته آنان دید. درم مقابل، نبود گذشت و دوراندیشی، اختلافات خانوادگی، کانون سرد و گاه از هم پاشیدن خانواده و هرگونه سهل‌انگاری و بی‌توجهی والدین در تعلیم و تربیت فرزند، محبت‌های افراطی و یا سخت‌گیری‌های بیش‌ازحد، فرزندان را دچار نوعی بی‌هدفی و سرگردانی می‌کند. از همین رو، گاه برای آرامش فکر، فرار از تنهایی، وقت‌گذرانی و صرف نیروی اضافی خویشتن، به‌سوی فعالیت‌ها و رفتارهای نابهنجاری چون سیگار کشیدن و سایر مواد مخدر می‌رود.
گروه هم‌سالان و گرایش به دخانیات
پس از خانواده، گروه هم‌سالان، دومین عامل اثرگذار در رفتارهای افراد است، چنان‌که با افزایش نفوذ آن‌ها که در دوران بلوغ به اوج خود می‌رسد، نفوذ والدین رو به کاهش می‌رود. آنان ترجیح می‌دهند بیش‌تر اوقات خود را با همسالانشان بگذرانند. اغلب در موضوعی خاص مثل روی آوردن به دخانیات، هم‌داستان می‌شوند و بر رفتار و شخصیت اجتماعی یکدیگر تأثیر نیرومندی می‌گذارند؛ بنابراین، پسندیده است که با دلایل منطقی و خردپسند، از آنان بخواهیم دوستان خود را از خانواده‌هایی انتخاب کنند که درباره آن‌ها شناخت داریم و از این طریق، آنان را در انتخاب دوست یاری‌رسانیم، بدون آن‌که خواسته خود را به آنان تحمیل کنیم.
چرا جوانان سیگار می‌کشند؟
در برخی از جوانان، شروع مصرف سیگار، معمولاً با آغاز دوره استقلال آنان همراه است. برخی از آن‌ها، مصرف سیگار را نماد بزرگی، آقایی و بلوغ می‌دانند و برای این‌که به دیگران ثابت کنند که بزرگ‌شده‌اند، به‌سوی آن می‌روند. عده‌ای هم علت سیگارکشی دن خود را، بیکاری و یکنواختی زندگی یاد می‌کنند. بعضی هم برای غلبه بر کم‌رویی سیگار می‌کشند. متأسفانه در شماری از آن‌ها، سیگار کشیدن، به‌صورت یک اعتیاد باقی می‌ماند و چون فکر می‌کنند اثر آرام‌کننده دارد، در هر مشکلی و گاه بی‌دلیل، به مصرف سیگار پناه می‌برند و به خیال خود آرام می‌شوند.
استعمال دخانیات، ظلم آشکار
روزانه، میلیون‌ها سیگار دود می‌شود و عوارض جسمی و روانی بسیاری برای خود شخص، خانواده و اطرافیان او پدید می‌آورد، از سلامت جامعه می‌کاهد و بر آلودگی هوا می‌افزاید. در این میان، کودکان، مهم‌ترین قربانیان بی‌گناه این دود مسموم‌اند. چنان‌که بررسی‌ها نشان می‌دهد، کودکانِ والدین سیگاری، بیش‌تر بیمار می‌شوند و نسبت به سایر کودکان، اندامی ضعیف‌تر از حد معمول دارند. هم‌چنین وزن نوزادان مادران سیگاری، در هنگام تولد، غیرطبیعی است. بی‌هیچ تردیدی، سیگار کشیدن، زیان رساندن و تجاوز به حقوق دیگران یا همان ظلم به آنان است. همان‌گونه که خوش نداریم به ما ستم بشود، باید از ظلم به دیگران نیز بپرهیزیم. در دین مبین اسلام، ظلم به دیگران، گناهی ناپسند و نابخشودنی است که پارها از آن نهی شده‌ایم. حضرت علی علیه‌السلام دراین‌باره فرمودند: «بدترین توشه برای قیامت، ستم برندگان است».
استعمال دخانیات، اسراف
سیگار، هزینه‌های مالی هنگفتی را به خانواده و جامعه تحمیل می‌کند، ازجمله هزینه خرید سیگار، درمان بیماری‌های ناشی از آن و هزینه برخی از خسارت‌های دیگر، هم چون آتش‌سوزی‌هایی که به استعمال دخانیات نسبت داده‌اند. پولی که انسان درراه سیگار هزینه می‌کند، در حقیقت اسراف می‌شود هدر می‌رود. درحالی‌که دین اسلام ما را از اسراف و تضییع دارایی منع کرده است؛ بنابراین، شایسته است به‌جای کفران نعمت‌های ارزشمند خداوند، آنان را قدر نهیم و درراه درست و پسندیده مصرف کنیم که خداوند اسراف‌کنندگان را دوست ندارد.
استعمال دخانیات، دریچه‌ای به اعتیاد
کارشناسان مسائل بهداشتی و تربیتی، براین باورند که استعمال دخانیات، سبب بروز بسیاری ازناهنجاری‌های رفتاری، ازجمله اعتیاد می‌شود. در تحقیقات آمده است: «اگرچه هر فرد سیگاری معتاد نمی‌شود، اما بیش‌تر افراد سیگاری خیلی سریع معتاد می‌شوند.» سیگار، دریچه‌ای را به روی ما می‌گشاید که پشت آن، جز تاریکی و سیاهی رنگی نیست. پس هرگاه وسوسه شوم آن احساس شد، باید از غرق شدن در مرداب اعتیاد هراسید و از همان آغاز، پایان کار را اندیشه کرد. امام علی علیه‌السلام نیز در نهج‌البلاغه ضمن فراخواندن مایه دوراندیشی و به‌کارگیری صحیح اندیشه، فرموده‌اند: «حاصل دوراندیشی، سلامت است».
استعمال دخانیات، نوعی اعتیاد
سیگار کشیدن، از کج‌روی‌های اجتماعی و شکل مهمی از اعتیاد در جامعه کنونی ماست. «نیکوتین»، ماده فعال و خطرزای تنباکو، دارویی اعتیاد برانگیز است که سبب وابستگی روحی و تداوم مصرف می‌شود. بسیارند افرادی که برای یک‌بار، به‌طور تفریحی یا اتفاقی سیگار کشیده‌اند و همین به مصرف روزانه و دائمی آنان انجامیده است. هرچند ممکن است برخی از ما سیگار کشیدن را تنها یک عادت بد بدانیم، این کار یک اعتیاد است و اعتیاد، قدرت تفکر، اندیشه و اراده را از انسان می‌گیرد و سبب سقوط بسیاری از ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی و اخلاقی می‌شود.
نقش اراده در ترک اعتیاد
حضرت علی علیه‌السلام فرمودند: «ارزش مرد، به‌اندازه همت اوست و شجاعت او، به‌قدر ننگی که احساس می‌کند».
ترک هر عادتی، از روی علم و آگاهی و به کار انداختن عقل و اراده ممکن است؛ حتی ترک سخت‌ترین نوع اعتیاد. ازآن‌رو که تاکنون بسیاری از معتادان حاد و مزمن، باکمال موفقیت اعتیاد خود را ترک کرده‌اند و سلامت جسمی و اعتدال روانی خود را بازیافته‌اند، آنچه به آنان سلامت بخشیده و به زندگی بازگردانید، انگیزه و همت بلند آنان بود. آنان چون خواستند، اراده کردند و توانستند به جبران خسارت‌ها و نارسایی‌ها، کمر همت ببندند، نام ننگ معتاد را از روی خود بردارند و برای فرزندان خود الگوهای بهتری شوند. پیشینیان، چه نیکو گفته‌اند که خواستن، توانستن است.
روش برخورد با فریب‌خوردگان
هر معلولی، علتی دارد و هیچ رفتار نابهنجاری، به‌خودی‌خود به وجود نمی‌آید. پس باید دید چه انگیزه‌ای فرد را در دام اعتیاد به سیگار افکنده است تا در اولین گام، محرک یا همان انگیزه را از او دور کرد. اعتیاد، یک بیماری است و معتاد، یک بیمار. از همین رو، رفتار و برخورد ما، در سرنوشت نهایی و روحیه آنان بسیار مهم و اثرگذار است و چه‌بسا رفتار ناسنجیده ما، زمینه گرایش فرد را به رفتارهای نابهنجارتری فراهم کند. سرزنش کردن و دیگران را به رخ آنان کشیدن، اعتمادبه‌نفس را در آن‌ها می‌کشد و روح خودکم‌بینی را در آنان تقویت می‌کند؛ بنابراین، باید با بردباری و محبت، آن‌ها را حمایت و راهنمایی کرد تا به زندگی سالم و شاد گذشته بازگردند؛ زیرا افراد سیگاری برای ترک، به تشویق و حمایت به‌صورت هم دردی و تفاهم نیاز دارند.
گوهر وجود
امام علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه فرمودند: «هیچ‌کس بیهوده آفریده نشد تا به بیهودگی بپردازد و او را به حال خود وانگذاشته‌اند تا خود را سرگرم کارهای بی‌ارزش نماید». انسان، جانشین خداوند بر روی زمین و دارای قدرت عقل و اراده‌ای نیرومند است تابه کمک آن، گمراهی را از رستگاری بازبشناسد. آیا شایسته است انسان با چنین مقام و منزلتی از روبه‌رو شدن با مشکلات زندگی بهراسد و برای فراموش کردن و گریز از ناکامی‌ها و سختی‌های زندگی، به‌جای توکل به خدای عزوجل، بردباری و ایستادگی، به کارهای بی‌ارزشی چون اعتیاد به سیگار و مواد مخدر روی آورد؟ حضرت علی علیه‌السلام فرمود: «کسی که ارزش خود را ندانست، نابود شد»، ازاین‌رو، وقتی انسان ارزش گوهر وجود خود را به‌خوبی بشناسد، هرگز در دام اعتیاد و نابودی نمی‌افتد؛ بلکه برای رهایی از سختی‌ها و گرفتاری‌ها، از قدرت عقل و اندیشه خود بهره برده و برای رسیدن به اهداف خود، با امید و توکل به خدای یگانه، بهترین و سالم‌ترین راه را برمی‌گزیند.
وظیفه خانواده
خانواده، کانونی است که کودک در آن خوب و بد را می‌آموزد و سبک زندگی خود را برای آینده پایه‌گذاری می‌کند. خانواده، باید بتواند برای اوقات فراغت و صرف نیروی انسانی کودک، با مشورت و همراهی، تفریح‌ها و فعالیت‌هایی سالم در اجتماع برای فرزندش برنامه‌ریزی کند و اندک‌اندک کودک را در تعیین سرنوشت خود سهیم و برای مسؤولیت‌های سنگین و جدی در زندگی آماده سازد؛ بنابراین، خانواده، توانمندترین و سالم‌ترین واحد جامعه است که می‌تواند نقش به سزایی در دورنگه داشتن فرزندان از دخانیات و سایر مواد مخدر و ناهنجاری‌های اجتماعی ایفا کند، به‌شرط آن‌که فرصت پیش‌گیری را از دست ندهد.
وظیفه اجتماعی
«امربه‌معروف و نهی از منکر»، یکی از راه‌های کنترل و مبارزه با کج‌روی‌های اجتماعی است که کارایی مؤثری دارد. این فریضه الهی، به ما تکلیف می‌کند که فضلت ها را در جامعه بپراکنیم، نیکی هار ا پاس بداریم و هیچ‌گاه در برابر آن‌ها، سکوت نورزیم. در همان حال، از ما می‌خواهد به‌موقع و با رفتاری شایسته، رذیلت‌ها و کردارهای بد را به هم گوشزد کنیم و از کنار آنان به‌راحتی و بابی اعتنایی نگذریم. به‌این‌ترتیب، اگر هر یک از ما یکدیگر را از پی آمده‌ای ناگوار فردی و اجتماعیِ کارهای ناشایستی چون روی‌آوری به سیگار، آگاه کنیم، گرایش به رفتارهای ضد اخلاقی در جامعه کاهش می‌یابد و بدین ترتیب، از اشاعه مفاسد اجتماعی جلوگیری می‌شود.
گزارش: ح . باقری
